 | |
| (kliknij na mapę aby powiększyć) |
HISTORIA WĘZŁA WODNEGO BIAŁA GÓRA
| Punkt rozdziału wód Wisły na dwa główne ramiona, zwany Cyplem lub Narożnikiem Montowskim był od dawna jednym z kluczowych punktów w działalności człowieka na Wiśle, zaś sposób rozdziału wód powodował w przeszłości liczne zatargi. Na tym odcinku Wisły układ rzeki zmieniał się wielokrotnie. W dawnych czasach Nogat stanowił jedno z głównych ramion delty Wisły. Jeszcze ok. 1550r ok. 87% wód wiślanych spływało Nogatem. W XVI w rozpoczął się jednak proces obniżania się lustra wody w Nogacie – grożący z czasem wyschnięciem rzeki. Chcąc temu zapobiec miasta Gdańsk i Elbląg dążyły do stałej regulacji układu nurtu rzecznego m.in. przez przekopanie kanału pomiędzy Wisłą a Nogatem. W 1553r przekopano kanał pod Białą Górą, co uratowało Nogat od wyschnięcia. Wówczas jednak większość wód zaczęła płynąć Nogatem a Wisła przestała być żeglowna na odcinku Biała Góra – Gdańsk. Wywołało to wieloletnie spory o wodę, której niedobór stał się uciążliwy dla mieszkańców Gdańska a nadmiar szkodliwy dla miejscowości położonych nad Nogatem. Spory doprowadziły w 1612r do decyzji budowy tamy regulującej podział wód Wisły w stosunku do Nogatu jak 2:1. Tama ta spełniała swoje zadanie do wojen szwedzkich (połowa XVIIw). Zniszczenie jej przyniosło ponownie niekorzystny układ stosunków wodnych: Wisłą popłynęło 1/3 a Nogatem 2/3 przepływu. Dopiero jednak od 1830r podjęto ponownie zdecydowane próby w kierunku regulacji Wisły na dolnym odcinku. W 1848r zatwierdzono projekt w myśl, którego odgałęzienie Nogatu od Wisły przeniesiono 4 km poniżej Białej Góry do m. Piekło, przekopując kanał i wznosząc drewniany jaz przeciw krze lodowej oraz system wałów przeciwpowodziowych (z tzw. wielkim upustem, służŜącym do odprowadzenia wód Liwy do Nogatu). Prowadzone pomiary wykazały podział wód pomiędzy Wisłą a Nogatem w stosunku 4:1. W 1879r podwyższono wał przeciwpowodziowy Wisły i przebudowano wielki upust. Kolejne radykalne decyzje zapadły w 1888r po przerwaniu wału przeciwpowodziowego i zalaniu kotliny elbląskiej. W latach 1889 – 95 uregulowano ujście Wisły, wykonując tzw. przekop oraz odcinając Wisłę Elbląską (Szkarpawę) i Wisłę Gdańską (Martwą Wisłę). śluzami w Gdańskiej Głowie i Przegalinie.
Biała Góra. Widok na tzw. wielki upust z przegrody pomiędzy starą śluzą, a jazem na Nogacie
Mocą kolejnej decyzji w 1900r postanowiono wykonać regulację Nogatu. Regulacja Nogatu to praktycznie całkowite odcięcie dopływu z Wisły do Nogatu, obecnie Nogatem płynie do 30 m3/s (co stanowi ok. 3% przepływu średniego Wisły). Rzekę Nogat skanalizowano przyjmując, że szlak winien umożliwiać ruch statków o nośności 400 ton, długości 55m, szerokości 8m i zanurzeniu 1.6m. Stały poziom wód Nogatu zapewniają trzy stopnie wodne: Michałowo, Rakowiec i Szonowo o praktycznie identycznej konstrukcji, różniące się jedynie spadem i drobnymi szczegółami konstrukcyjnymi. Tak więc historia zatoczyła koło: kiedyś Nogatem płynęło ok. 87% przepływu Wisły obecnie niecałe 3%.
Obecny stan węzła wodnego Biała Góra ukształtował się w XIX – XX w. Z połowy XIX w (1852r) pochodzi tzw. wielki upust – najstarszy element węzła (przebudowany w 1879r). Prace przy budowie właściwego, obecnie eksploatowanego stopnia rozpoczęto w sierpniu 1912r, zakończono w 1915r. Najpóźniej powstała obecnie nieużywana mała śluza w ujściu Liwy do Nogatu (wybudowana w latach 30-tych XX-tego wieku dla potrzeb żeglugi niewielkich jednostek rzeką Liwą).
Bibliografia: Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. BSiDZT Wrocław
Widok z lotu ptaka na węzeł Biała Góra w okresie remontu śluzy, widoczne rusztowania na ścianie śluzy |
STOPIEŃ WODNY BIAŁA GÓRA
|
Właściwy stopień wodny Biała Góra, znajdujący się w administracji RZGW Gdańsk, tworzą śluza i jaz na połączeniu Nogatu i Wisły (pozostałe elementy węzła są poza administracją RZGW). Stopień wodny Biała Góra położony jest w km 0+410 Nogatu w m. Biała Góra na granicy powiatów malborskiego i kwidzyńskiego.
Zadaniem stopnia jest ochrona przeciwpowodziowa terenów położonych wzdłuż Nogatu przed wysokimi stanami rz. Wisły, umożliwienie żeglugi rzeką Nogat (od rz. Wisły do Zalewu Wiślanego) oraz alimentacja przepływu ze zlewni własnej Nogatu wodami Wisły (w okresie kiedy poziom Wisły przekracza poziom wody w Nogacie).
Stopień Biała Góra od strony Wisły. Widoczna śluza i jaz kryty.
Stopień Biała Góra składa się z następujących obiektów:
Wszystkie te obiekty przeszły kapitalny remont w latach 2004 – 2006. |
JAZ
|
Jaz Biała Góra usytuowany jest w korpusie prawego wału przeciwpowodziowego rzeki Wisły, biegnącego w poprzek Nogatu.
Jego zadaniem jest:
Jaz posiada konstrukcję betonową oblicowaną cegłą klinkierową o trzech światłach. Każde z trzech świateł jazu posiada podwójne stalowe zasuwy (od strony Nogatu i od strony Wisły). Do 1996r mechanizm podnoszenia zasuw posiadał napęd ręczny, obecnie jest to napęd elektryczny.
Jaz Biała Góra od strony Nogatu.
Taras od strony Nogatu. Widoczne mechanizmy podnoszenia zasuw jazu.
Podstawowe dane techniczne jazu:
Charakterystyczne poziomy wody na górnym stanowisku stopnia:
Charakterystyczne poziomy wody na górnym stanowisku stopnia:
|
ŚLUZA
 | Śluza Biała Góra jest śluzą komorową o konstrukcji betonowej, oblicowanej cegłą klinkierową z wrotami wspornymi dwuskrzydłowymi z mechanizmami o napędzie ręcznym. Komora jest napełniana i opróżniana przez kanały obiegowe, umieszczone symetrycznie w głowie górnej i dolnej. Zamknięcia kanałów stanowią zasuwy o napędzie ręcznym. Śluza ma nietypową konstrukcję dzięki czterem parom wrót wspornych (po dwie pary w głowie górnej i dolnej), które umożliwiają śluzowania jednostek zarówno przy stanach Wisły wyższych jak i niższych niż w Nogacie. Wrota śluzy to wrota wsporne dwuskrzydłowe, konstrukcji stalowej o poszyciu jednostronnym z blachy stalowej łączonej na nity. Bezpośrednio do głowy górnej śluzy przylega głowa wrót przeciwpowodziowych. Śluzę wybudowano w latach 1912 - 1915. |
| Widok na głowę górną z dwiema parami wrót (wrota piętrzące od Wisły i od Nogatu)
|
Podstawowe parametry śluzy:
| • klasa budowli
• długość użytkowa komory • szerokość użytkowa komory • głębokość NWŚ nad progiem górnym • głębokość NWŚ nad progiem dolnym • długość całkowita • spad maksymalny • rzędna korony ścian • rzędna progu górnego • rzędna dna komory • rzędna progu dolnego | III 57,00 m 9,53 m 2,51 m 2,51 m 104,50 m 4,10 m 10,93 – 10,96 m Kr 3,90 m Kr 3,90 – 3,91 m Kr 3,90 m Kr |
|
|
Widok na komorę śluzy Biała Góra. |
 |
|
Ręczny mechanizm otwierania wrót. |
WROTA PRZECIWPOWODZIOWE
| Wrota osadzone są w konstrukcji betonowej przyległej bezpośrednio do głowy śluzy komorowej. Stanowią one zabezpieczenie nisko położonych obszarów Żuław Elbląskich przed zalewem od strony Wisły.
Konstrukcja wrót: wsporne dwuskrzydłowe, konstrukcja z kształtowników stalowych o poszyciu z blachy stalowej łączonej na nity, otwieranie i zamykanie wrót za pomocą lin stalowych nawijanych na bębny o napędzie ręcznym.
Śluza Biała Góra. Widok na schowane we wnęce skrzydło wrót przeciwpowodziowych.
Podstawowe dane techniczne wrót przeciwpowodziowych:
Stopień Biała Góra podczas powodzi maj/czerwiec 2010 od strony Nogatu, w perspektywie – Wisła wypełniająca całe międzywale.
|
