Ogólna charakterystyka regionu wodnego Dolnej Wisły
Położenie i podstawowe wielkości regionu wodnego Dolnej Wisły
Obszar działania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku obejmuje region wodny Dolnej Wisły tj. północną część obszaru dorzecza Wisły poniżej Włocławka do ujścia do Morza Bałtyckiego (Zatoki Gdańskiej), zlewnie rzek Przymorza na zachód od ujścia Wisły po rzekę Słupia włącznie oraz na wschód od ujścia Wisły, po rzekę Pasłęka włącznie. Powierzchnia regionu w naturalnych granicach zlewni (wododziałów) wynosi 35,5 tys. km², co stanowi 11,3 % powierzchni Polski.
Administracyjnie region wodny Dolnej Wisły obejmuje niemalże całość województwa pomorskiego, północną część województwa kujawsko-pomorskiego oraz zachodnią część województwa warmińsko-mazurskiego.
Główna osią hydrograficzną i morfologiczną jest Dolina Wisły. Obszar ten wynosi 70,3% całkowitej powierzchni regionu Dolnej Wisły (tj. 24,9 tys.km²). Pozostałe 29,7% powierzchni stanowia zlewnie rzek Przymorza.
Klimat
Region wodny Dolnej Wisły, a w szczególności sama dolina Wisły, położony jest w klimatycznej strefie przejściowej, gdzie kończy się dominacja wpływów atlantyckich, a zaczyna dominacja wpływów kontynentalnych. Na tę przejściową strefę nakłada się wpływ morza bałtyckiego, słabnący w kierunku południowym. Nie można też pominąć aerodynamicznej roli przełomowej doliny Wisły, której efektem jest wysoka (odczuwana m.in. w Gdańsku) frekwencja wiatrów południowych oraz kształtowanie się „cienia” opadowego w stosunku do dominujących tu wiatrów zachodnich niosących wilgotne powietrze atlantyckie. Z kolei wyniesienia pojezierne ograniczają klimatyczny wpływ Bałtyku w kierunku południowym i stanowią elewację przyczyniającą się do wzrostu opadów konwekcyjnych.
Przejściowość klimatyczna (klimat oceaniczny/kontynentalny) w powiązaniu z dużym zróżnicowaniem makrotopograficznym przyczyniły się do znacznego zróżnicowania uwarunkowań klimatycznych w omawianym regionie, wyrażających się zwłaszcza w termice i opadach atmosferycznych. Średnia roczna temperatura zmienia się od powyżej 7,5ºC w rejonie Zatoki Gdańskiej, na Żuławach Wiślanych i w dolinie Wisły do poniżej 6,5ºC w najwyższych partiach Pojezierza Kaszubskiego. W styczniu najcieplejszym miejscem jest wschodni skraj Półwyspu Helskiego (powyżej -1,0ºC), a najzimniejszym rejonem – wysoczyzny pojezierne i wschodni skraj regionu (poniżej -3,0º). Mniejsze różnice występują latem, od nieco powyżej 17ºC do nieco poniżej 16,5ºC, co wiąże się z łagodzącym wpływem Bałtyku. Na wysoczyznach pojeziernych, a w szczególności na najmniej termicznie uprzywilejowanym Pojezierzu Kaszubskim, dłużej trwa sezon zimowy (powyżej 100 dni), a krócej letni (poniżej 60 dni). Liczba dni mroźnych osiąga tu 45, podczas gdy nad brzegiem morza, zwłaszcza w części zachodniej nie przekracza 25. Liczba dni z przymrozkami zmienia się w przedziale 130 do poniżej 100 nad otwartym morzem (nad Zatoką Gdańską nieco więcej – średnio do 110 dni).
Roczna suma opadów zmienia się od poniżej 550 m w znajdującej się w „cieniu” opadowym południowej części Doliny Dolnej Wisły do ponad 700 m w zachodniej części wysoczyzn pojeziernych i miejscami na wybrzeżu. Wybrzeże Zatoki Gdańskiej, Żuławy Wiślane i północny odcinek Doliny Dolnej Wisły posiadają wyraźnie niższe sumy opadów rocznych – poniżej 600 mm, osłonięte są bowiem wysoczyznami morenowymi. Z tego też powodu notuje się tu także mniejsze średnie prędkości wiatru, który nad brzegiem pełnego morza osiąga średnią prędkość 4,5 m·sˉ¹ (Łeba). Na półrocze letnie przypada około 60% rocznej sumy opadów (maksimum w lipcu). Opady śnieżne występują przeciętnie w ciągu około 40 dni, a liczba dni z szatą śnieżną zmienia się od poniżej 60 dni w dolinie Wisły do powyżej 75 dni na wysoczyznach pojeziernych.
Hydrografia
Zgodnie z Aneksem 11 do Ramowej Dyrektywy Wodnej region wodny Dolnej Wisły znajduje się w obrębie jednostki nr 14 - Równiny Centralne. Region wodny Dolnej Wisły charakteryzuje się stosunkowo gęstą siecią hydrograficzną. Osią hydrograficzną obszaru jest rzeka Wisła. Długość głównych cieków w granicach charakteryzowanego obszaru wynosi 2 120,74 km. Region wodny Dolnej Wisły charakteryzuje dużą liczba jezior, zwłaszcza w centralnej, wschodniej i zachodniej części obszaru. Na obszarze regionu wodnego Dolnej Wisły znajduje się 11 dużych sztucznych zbiorników wodnych. Największe zbiorniki to: Koronowo o powierzchni 15,6 km2 (zlewnia Brdy), Żur o powierzchni 3,0 km2 (zlewnia Wdy) oraz zbiornik Pierzchały o powierzchni 2,4 km2 (zlewnia Pasłęki).
Warunki hydrogeologiczne
Zgodnie z podziałem hydroregionalnym Polski (Malinowski, 1991) region wodny Dolnej Wisły położony jest w obrębie następujących jednostek hydrogeologicznych:
-
makroregionu wschodniego, w tym do regionów:
-
północnopomorskiego;
-
południowopomorskiego;
-
wielkopolskiego;
-
kujawsko-mazowieckiego;
-
gdańskiego;
-
zachodniego Niżu Polskiego;
-
-
makroregionu zachodniego Niżu Polskiego, w tym do regionów:
-
mazurskiego;
-
północnomazowieckiego;
-
południowomazowieckiego.
-
Na omawianym obszarze zwykłe wody podziemne występują w piętrach: kredy górnej-paleocenu, oligocenu-miocenu i czwartorzędu. Główny użytkowy poziom wodonośny występuje w piętrach czwartorzędowym i czwartorzędowo-trzeciorzędowym, dominujące znaczenie użytkowe ma jednak piętro czwartorzędowe. Jego miąższość i wykształcenie litologiczne wykazują na obszarze badań znaczne zróżnicowanie spowodowane erozją i sedymentacją kolejnych zlodowaceń. Notuje się tu najczęściej od jednego do kilku poziomów wodonośnych występujących na różnych głębokościach, rozdzielanych warstwami izolującymi glin, rzadziej iłów. Miąższość utworów wodonośnych czwartorzędu wynosi 50-80 m w regionie północnomazowieckim, 10-20 do 50-70 m w regionie mazurskim, 15-60, średnio 30-40 m w regionie gdańskim, kilkanaście do 65 m w regionie południowopomorskim, 5-20 nad samym morzem i 5-10 m w części południowej regionu północnopomorskiego.
W obrazie hydrostrukturalnym całego obszaru badań wyraźnie zaznacza się wpływ struktur rynnowych typu pradolin i dolin pogrzebanych. Do najważniejszych zaliczyć należy pradolinę toruńsko-eberswaldzką, obrzeżającą obszar od SW, pradolinę Redy-Łeby w strefie przymorskiej, a także doliny kopalne Ostrów Mazowiecka-Łomża-Giżycko-Kaliningrad oraz Chorzele-Łyna i Iława-Działdowo-Elbląg w regionie mazurskim. Ich głębokie wcięcia głębokości od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu metrów, sięgające niejednokrotnie utworów mezozoiku warunkują lokalny, regionalny i „ponadregionalny” system przepływu wód podziemnych. Utwory wodonośne struktur pradolinnych cechują się najczęściej dobrą przewodnością i znaczną pojemnością wodną.
Regionalną bazę drenażu stanowi rzeka Wisła, system pośredni tworzą głównie rzeki: Brda, Wda, Wierzyca, Drwęca, Osa, Liwa oraz cieki wpadające bezpośrednio do Morza Bałtyckiego: Słupia, Łupawa, Łeba oraz Zalewu Wiślanego- Pasłęka.
Na obszarze regionu wodnego Dolnej Wisły znajdują się następujące Główne Zbiorniki Wód Podziemnych:
-
Zbiornik Bytów (117);
-
Zbiornik międzymorenowy Słupsk (105);
-
Zbiornik międzymorenowy Łupawa (115);
-
Zbiornik międzymorenowy Maszewo (114);
-
Pradolina rzeki Łeba (107);
-
Zbiornik międzymorenowy Salino (108);
-
Dolina kopalna Żarnowiec (109);
-
Subniecka Gdańska (111);
-
Pradolina Kaszuby (110);
-
Dolina rzeki Dolna Osa (129);
-
Zbiornik międzymorenowy Ogorzeliny (128);
-
Zbiornik Żuławy Gdańskie (112);
-
Dolina Letniki (203);
-
Zbiornik międzymorenowy Iława (210);
-
Zbiornik międzymorenowy Morąg (207);
-
Zbiornik międzymorenowy Olsztynek (212);
-
Zbiornik międzymorenowy Gołębiewo (116);
-
Zbiornik międzymorenowy Czersk (121);
-
Zbiornik rzeki Dolna Wda (130);
-
Zbiornik międzymorenowy Chełmno (131);
-
Zbiornik rzeki Dolna Wisła (141);
-
Zbiornik Działdowo (214);
-
Pradolina rzeki Środkowa Wisła (Włocławek-Płock) (220);
-
Subniecka warszawska (część centralna) (215A).
Jedynie Subniecka Gdańska jest zbiornikiem kredowym, pozostałe wykształcone są w utworach czwartorzędowych i czwartorzędowo trzeciorzędowych.
Struktura przyrodnicza
Młodoglacjalna geomorfologia zadecydowała o bogactwie rodzajów (typów) i zróżnicowanym przestrzennym rozmieszczeniu siedlisk przyrodniczych. W generalnej strukturze użytkowania terenów, będącej odzwierciedleniem struktury przyrodniczej (ekologicznej), zwraca uwagę wysoki udział lasów – 31,5% powierzchni regionu, czyli znacznie wyższy od wskaźnika średniokrajowego – 29%. Największe i najbardziej zwarte kompleksy leśne występują na sandrowych równinach zachodniej części regionu (Bory Tucholskie). Duży zwarty zespół leśny występuje też na piaszczystych terenach plejstoceńskich w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej, pomiędzy Toruniem i Bydgoszczą oraz w dolinie Brdy.
Wysoką lesistością odznacza się północno-zachodnia część regionu wodnego oraz część wschodnia. Lasy na tych ostatnich obszarach nie występują już w tak rozległych i zwartych kompleksach, ale tworzą często układ mozaikowy, leśno-rolniczy. Prawie całkowite wylesione są Żuławy Wiślane i dolina Dolnej Wisły. W strukturze gatunkowej dominują lasy szpilkowe - 64,7%. Lasy liściaste stanowią 11,6% ogólnej powierzchni zalesionej a lasy mieszane – 23,7%. Pomimo przewagi drzew iglastych, monokultura szpilkowa (głównie sosnowa) nie jest tak dominująca, jak w innych regionach kraju, co stanowi o wysokiej wartości przyrodniczej lasów regionu.
O wysokiej wartości przyrodniczej i krajobrazowej decyduje także stosunkowo duży udział wód powierzchniowych. W strukturze przestrzennej regionu ich udział wynosi 2,15% ogólnej powierzchni. Tereny zurbanizowane i komunikacyjne (czyli w znacznej części technicznie zainwestowane) stanowią 2,3% powierzchni regionu i jest to udział znacznie niższy niż przeciętny dla kraju (4,75%).
Obszary objęte ochroną prawną
Znaczną część regionu wodnego Dolnej Wisły objęto różnymi formami ochrony przyrody, w tym wysokiej rangi (parki narodowe, parki krajobrazowe i rezerwaty). W zasięgu regionu znajdują się dwa parki narodowe: Słowiński Park Narodowy i Park Narodowy Bory Tucholskie oraz parki krajobrazowe: PK Dolina Słupi, Zatorski PK, Wdzydzki PK, Kaszubski PK, Tucholski PK, Wdecki PK, PK Doliny Dolnej Wisły, Trójmiejski PK, Nadmorski PK, PK Mierzeja Wiślana i PK Wysoczyzny Elbląskiej. Liczne rezerwaty – roślinne, torfowiskowe, wodne i zwierzęce – utworzono także poza zasięgami parków narodowych i krajobrazowych. Uzupełnieniem systemu obszarów chronionych są rozległe obszary chronionego krajobrazu, które często łączą wyższe formy obszarowej ochrony przyrody lub też stanowią odrębne jednostki przestrzenne, np. obszar chronionego krajobrazu obejmujący zachodnią część Żuław Wiślanych. Ponadto, szereg obszarów objęto siecią NATURA 2000, zarówno ze względu na Dyrektywę Siedliskową, jak i Dyrektywę Ptasią.